Lærer av idretten for å bli betre musikarar

Å få plass på ein institusjon for høgare musikkutdanning er ikkje småtteri. Og for dei som lukkast ligg det eit vanvitig tal timar med hardt arbeid bak. Svært mange av desse timane vert brukt heilt åleine på eit øverom, med terping og øving på krevjande repertoar og øvingar.

Ein musikkstudent kan bruke opp til 7800 timar åleine på øverommet i løpet av fem år på eit konservatorium. Korleis veit dei at dei brukar tida si riktig, og ikkje minst halde nervane i sjakk? Forskar Johannes Lunde Hatfield har leita etter svar i idrettspsykologien.

Hatfield har sjølv bakgrunn som cellist, og i tillegg til det har han studert idrettsvitskap ved Norges idrettshøgskole. Det var der han oppdaga verktya han no har tatt med seg til Musikkhøgskolen.

– Då eg kom over idrettspsykologi slo det meg at dette er ein brikke som lyt vere på plass i høgare musikkutdanning, fortel han på det vesle kontoret på Musikkhøgskolen. Den ideen leia han etter kvart mot stipendiatprosjektet Determinants of motivation and self-regulation in aspiring musicians, som blei fullført februar 2017. Grunntanken var å late musikkstudentar prøve ut ulike strategiar idrettsutøvarar brukar til å førebu seg mentalt.

Få studentar med klare mål

Stipendiatprosjektet blei delt i tre delar. Først gjennomførte Hatfield ei kartlegging om korleis studentar ved musikkhøgskulen øvar.

– Eg undersøkte ulike variablar, som i kor stor grad studentane set seg mål for øvinga, kva slags tru dei har på at dei vil gjennomføre desse, og kor vidt tida borte frå sjølve instrumentet, altså planlegging av øvinga, påverkar dette, fortel Hatfield.

– Der fann eg at det var ganske få studentar som sette seg klare mål kvar veke eller kvar dag. Vidare fann eg at studentar som var meir medvitne rundt kva som skulle skje på førehand, også hadde eit større repertoar av ulike øvingsstrategiar og var meir sjølvmedvitne om korleis dei skulle øve. Når desse hadde vore gjennom ein øvingsprosess, kunne dei enklare gå tilbake og evaluere kva som fungerte eller ikkje, forklarar han.

Hatfield blei noko overraska over funna han gjorde, og hadde kanskje trudd at denne prosessen var meir organisert for studentane. Konklusjonen blei at der var eit behov for større bevisstgjering.

I neste fase gjennomførte Hatfield ein såkalla intervensjonsstudie med ei gruppe av seks utøvande studentar for å teste ut ulike strategiar frå idrettspsykologien.

– Studentane gjekk gjennom eit idrettspsykologisk øvingsopplegg, der vi integrerte strategiar som forskinga visar at er dei mest sentrale for prestasjonsførebuing. Det kan til dømes vere å setje seg konkrete mål, visualisering av gitte situasjonar eller ulike konsentrasjonsøvingar, fortel han.

Hatfield fann ut at svært mange av studentane har høge forventingar til seg sjølv, og gjerne eit veldig definert mål som dei ynskjer å nå, både med omsyn til kva jobb ein ynskjer seg og også eit indre «klangideal» som dei strevar etter.

– Spørsmålet vert då: Korleis skal du kome dit? Det kan kanskje høyrest ut som ein klisjé, men det er ekstremt viktig å ha strategiar for prosessen og ulike fasar mot det målet, og mykje av arbeidet må faktisk gå føre seg utan instrumentet, seier Hatfield.

Det viste seg også at mange av studentane var opptekne av ein del eksterne faktorar, som kva medstudentane eller læraren tenkte om deira prestasjon.

– Ein viktig ting kan rett og slett vere å akseptere at ein har slike tankar, og at det er ein del av det å framføre musikk. I staden for å prøve å bli kvitt desse tankane, kan ein heller prøve å gjere seg meir medvite til dei og «puste» med problemet. Om ein prøvar å stenge dei ute kan ein fort bite seg i halen og forsvinne djupare ned i destruktive tankar, meiner han. Soleis handlar strategiane både om tida åleine på øverommet, og ulike framføringssituasjonar.

Kommunikasjon og motivasjon

I tredje fase var det nettopp kommunikasjon rundt dette han utforska, og såg nærmare på dei langsiktige effektane av å implementere systematisk, mental trening i øvinga til studentane.

– Alle har behov for å kjenne seg kompetent, og vere ansvarleg for eigne handlingar. Vidare er vi alle avhengige av andre, og treng å kjenne tilhøyrsle til eit miljø, forklarar Hatfield.

Hatfield meiner der er eit behov for å skape eit rom der ein kan snakke om tema som kanskje er litt tabubelagt på ein institusjon som Musikkhøgskolen.

Cellist Anina Radotina, som no er i ferd med å fullføre sitt fjerde år på Musikkhøgskolen, blei svært glad då ho fekk eposten om moglegheita til å delta på Hatfields prosjekt.

– Som musikkstudent får du gjerne beskjeden «øv så mykje du kan», og det er liksom det alt handlar om. Men spørsmålet er jo korleis ein skal gjennomføre øvinga, fortel ho. Gjennom Hatfields intervensjonsstudie fekk ho høve til å bli meir medviten om sin eigen prosess, og er samd med Hatfield i at det ikkje naudsynleg er så mykje rom for å snakke om dei negative sidene av denne på skulen.

– Ein skal ha ei fasade som signaliserer at ein er flink, spelar konsertar og alt går på skinner. Men her fekk vi snakke om alt som vi slit med og som ikkje går så bra, og det var frigjerande! Det er nok ikkje slik at vi snakkar så mykje om slikt her i kantina. Her går det gjerne bra med alle!, seier ho lattermildt.

Klarinettist Espen Nystog Aas er også i sitt fjerde år, og har set stor pris på det han lærte av å delta på Hatfields prosjekt, og to år seinare brukar han framleis fleire av teknikkane han lærte dagleg.

– Eit av dei viktigaste verktya eg tok med meg frå deltakinga handlar om å finne konsentrasjonen og det riktige energinivået på øverommet. Det kan dreie seg både om å gire seg opp eller roe seg litt ned, fortel han.

– Mine forventingar i forkant var mellom anna at eg skulle lære å fjerne mentale sperrer, køyre på og øve masse. Men eg lærte tvert om at det kan vere viktigare å ta pauser iblant, seier han.

Aas har ikkje tenkt noko vidare over om det er tabubelagt å diskutere sine svakare sider i kantina eller andre stadar på skulen, men sette stor pris på rommet han fekk i ein-til-ein-situasjonane med Hatfield.

– Det var ikkje akkurat ein terapitime, men det var fint med eit rom der ein kunne snakke fritt om problema sine og utfordringar ein har med nokon andre enn hovudinstrumentlæraren sin, seier Aas.

Både Aas og Radotina uttrykkjer klart at dei hadde ynskt seg meir organisert opplæring knyta til øvingssituasjonen på skulen.

Kjem det endringar?

Med andre ord må ein kanskje konkludere med at musikkinstitusjonane har eit hol i systemet?

– Ein stad i systemet manglar der eit organisert opplegg for å lære studentane å tenke meir strategisk om øving. Til samanlikning vert idrettsstudentar følgt opp svært tett, men ein musikkstudent har jo dei same behova for slik tilbakemelding, meiner Hatfield.

Så om der er tilsynelatande klare behov, og fleire verkty ein kan ta i bruk, vil der skje endringar? Hatfield er ikkje åleine i sine tankebanar. Professor Siw Graabræk Nielsen meiner musikkinstitusjonane, til trass for hundreår av tradisjonar bak seg, har eit stort læringspotensiale når det kjem til undervisning knyta til øvings- og framføringspraksis.

– Johannes sitt prosjekt går inn i korleis vi skal klare å lage eit undervisningstilbod som handlar om undervisning av øving, slik at ein betre kan handtere stress, finne konsentrasjonen og vere målretta, slår ho fast.

Per i dag får studentane ved Musikkhøgskolen eit introduksjonskurs til øvingslære i dei innleiande vekene, samt eit fag som heitar Prestasjonsforberedelse som rettar seg spesielt mot å takle prestasjonsangst. Saman med førsteamanuensis Guro Gravem Johansen jobbar Nielsen no med å etablere eit valemne komande haust.

– Det skal vere ein studentdriven utviklingsverkstad for øving, i regi av CEMPE (Senter for fremragende utdanning i musikkutøving, journ. anm.), der studentane sjølve skal få velje seg ut prosjekt innanfor øving dei vil jobbe med, fortel ho. Til trass for manglane Hatfield peikar på meiner Nielsen at Musikkhøgskolen er ein av institusjonane som er i front når det kjem til øvingslære.

– Undervisning av øving er valt som eit av tre satsingsområder av CEMPE, og heilt sidan Harald Jørgensen (Tidlegare rektor, renommert musikkpedagog og forskar, journ. anm.) publiserte sine første studiar om øving har vi vore i front når det gjeld forsking på øving. Så her blir det bygd stein for stein, meiner ho.

Virtual Reality og videoanalyse

Så for studentar som no kjem etter Aas og Radotina er der kanskje grunn til å vere håpefulle. Hatfield held også fram som forskar på Musikkhøgskolen og skal utforske fleire kreative innfallsvinklar i tida som kjem.

– Eg startar no på eit prosjekt knyta til Norgesuniversitetet, og held fram samarbeidet med Idrettshøgskolen, der målet er å introdusere digitale verkty som studentar kan bruke til å bli meir sjølvmedvitne. Det endelege målet er å skape eit «øvingslaboratorium» på Musikkhøgskolen der ein kan gi både lærarar og studentar meir spesifikk tilbakemelding på kva som er mest effektiv øving, fortel han.

Prosjektet er no i ei fase der dei prøvar ut ulike løysingar.

– Det kan vere alt frå «virtual reality» til avansert videoanalyseutstyr, der ein kan gå tilbake i øvingsprosessen, sjå på seg sjølv og få eit meir objektivt bilete av kva som går føre seg, forklarar Hatfield, som har vore i dialog med mellom anna biomekanikarar frå Idrettshøgskolen i dette arbeidet.

Det kan virke som arbeidet med øvingslære så vidt har byrja, og at vi har mykje spanande i vente.